Η ιστορία και οι χρήσεις του μαγικού μανδραγόρα

Αν και η σύνθεσή του είναι παρόμοια με αυτή της μπελαντόνα και του διαβολόχορτου, ο μανδραγόρας δεν χρησιμοποιείται τόσο στη σύγχρονη ιατρική ή βοτανική πρακτική. Ωστόσο, στην αρχαιότητα θεωρήθηκε ως ένα ισχυρό και σημαντικό φάρμακο, ίσως το διασημότερο από όλα τα μαγικά φυτά της βοτανικής ιατρικής.

Στη βοτανολογία ονομάζεται Mandragora officinarum και είναι γνωστός και ως «το μήλο του Σατανά». Προέρχεται από την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, προτιμά το βραχώδες ή αμμώδες έδαφος και αναπτύσσεται καλύτερα στις θερμές περιοχές. Είναι ένα πολυετές ποώδες φυτό, της οικογένειας των σολανιδών (Solanaceae) ή στρυχνοειδών στην οποία ανήκουν οι ντομάτες και οι πατάτες . Περιέχει παραισθησιογόνα αλκαλοειδή και έχει συσχετιστεί με τα μαγικά τελετουργικά στο πέρασμα των αιώνων, καθώς και σε ταινίες, όπως στον πολύ γνωστό «Χάρι Πότερ»

Αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά

Ο μανδραγόρας χαρακτηρίζεται κυρίως  από τη μεγάλη σαρκώδη ρίζα του που μπορεί να φτάσει το ένα μέτρο μέσα στη γη και συχνά μοιάζει με ανθρωπόμορφο ξόανο, κάτι που συνετέλεσε στη δημιουργία από την αρχαιότητα διαφόρων δεισιδαιμονιών σχετικά με τις μυστηριώδεις και υπερφυσικές του ιδιότητες.  Τα λουλούδια του μοιάζουν με καμπανούλες και φέρουν πορτοκαλί και κίτρινους καρπούς με ευχάριστο άρωμα.

Παραδοσιακές χρήσεις

Είναι ένα από τα πιο σημαντικά φυτά που σχετίζονται με τη μαγεία και τη βοτανική ιατρική. Εμφανίζεται στο Βιβλίο της Γένεσης της Αγίας Γραφής να βοηθά την Ραχήλ να συλλάβει τον Ιακώβ. Στην ελληνική μυθολογία, η Κίρκη και η Αφροδίτη το χρησιμοποιούν ως αφροδισιακό. Ο Διοσκουρίδης τον χρησιμοποίησε ως αναισθητικό στην αρχαία Ρώμη και εφιστούσε την προσοχή στην υπερκατανάλωση που θα μπορούσε να επιφέρει ακόμη και τον θάνατο. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι αναφέρονταν στο εκχύλισμα των ριζών (ενδεχομένως αναμεμειγμένο με αλκοόλ) ως «το νερό της ζωής». Πίστευαν ότι όποιος το έπινε θα αποκτούσε υγεία, δύναμη και μακροζωία και διατηρούσαν το φυτό σε μια ορατή γωνιά του σπιτιού τους, ανάβοντας κεριά μπροστά του και θεοποιώντας το στις προσευχές τους. Ο μανδραγόρας δεν είναι απλώς ένα σύμβολο ή φυλακτό της αγάπης και της γονιμότητας. Ο Ιπποκράτης το περιέγραψε ως ναρκωτικό που ανακούφιζε τον πόνο, το άγχος και την κατάθλιψη, αλλά το αναφέρει επίσης ως ένα μαγικό βότανο με κακές δυνάμεις. Στον μεσαίωνα, το αφέψημα του φλοιού ρίζας του ήταν το μόνο αναισθητικό που υπήρχε διαθέσιμο για τις χειρουργικές επεμβάσεις.

Δεδομένου ότι το σχήμα της ρίζας του μοιάζει με μια ανθρώπινη φιγούρα, θεωρήθηκε ότι η κατανάλωσή του θα μπορούσε να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των ασθενειών των διαφόρων τμημάτων του σώματος. Πίστευαν ότι πρόσφερε σε όποιον τον χρησιμοποιούσε, αγάπη, καλή τύχη, πλούτο και εξουσία. Οι γυναίκες και οι άνδρες συχνά κοιμούνταν με αυτό κάτω από το μαξιλάρι τους ή το είχαν στην τσέπη τους όταν προσπαθούσαν να συλλάβουν ένα μωρό ή να βρουν εραστή.

Μια εκδοχή του θρύλου που τον περιβάλλει είναι ότι, ως αυτοτιμωρία, ένας άνδρας που ερωτεύτηκε μια νεράιδα η οποία πέθανε ξαφνικά, θέλησε να την ακολουθήσει και ζήτησε να τον θάψουν όρθιο δίπλα της. Όταν λοιπόν κάποιος πάει να τον βγάλει από εκεί αυτός χρησιμοποιεί τη φωνή-στριγκλιά που σκοτώνει ή τρελαίνει όποιον δεν έχει καλυμμένα τα αυτιά του εκείνη την ώρα.  Ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί ο θάνατος ήταν να βάλουν στα αυτιά τους κερί και να δέσουν με ένα σχοινί από τη μια τη ρίζα και από την άλλη την ουρά ενός πεινασμένου μαύρου σκύλου.  Ρίχνοντας στο σκυλί μια λιχουδιά και αναγκάζοντάς το να τρέξει να την φθάσει, θα ξερίζωνε και τη ρίζα που θα σκότωνε τελικά το σκυλί και όχι τον άνθρωπο.  Σε άλλες δοξασίες η ρίζα του μανδραγόρα εμφανιζόταν σε φίλτρα, αλοιφές, έλαια και άλλα παρασκευάσματα. Κάποιοι πίστευαν ότι φύεται κάτω από τα δέντρα που χρησιμοποιούνταν για απαγχονισμούς, λόγω των δακρύων ή των σωματικών υγρών των κρεμασμένων που έπεφταν στο έδαφος.

Σύγχρονες χρήσεις

Τα φύλλα του μανδραγόρα θεωρούνται ακίνδυνα και δροσιστικά. Χρησιμοποιούνται σε αλοιφές και άλλες τοπικές εφαρμογές. Βρασμένα χρησιμοποιούνται ως τσάι για την αντιμετώπιση των ελκών. Αντίθετα, οι ρίζες είναι δηλητηριώδεις, εμετικές και καθαρτικές. Σε σωστή δοσολογία, κάποιοι την χρησιμοποιούν για καλύτερο ύπνο σε περιπτώσεις οξύ και παρατεταμένου πόνου. Οι ιδιότητες των ριζών και των φύλλων είναι: ηρεμιστικές, αντισπασμωδικές, αντιφλεγμονώδεις, υπνωτικές, παραισθησιογόνες, αναλγητικές και εμετικές.

Σημαντικές χημικές ουσίες

Τα σημαντικά ενεργά αλκαλοειδή που περιέχονται στον μανδραγόρα είναι η σκοπολαμίνη, η υοσκυαμίνη, η ατροπίνη και η μανδραγορίνη. Αυτές οι χημικές ουσίες έχουν ισχυρή επίδραση στο κεντρικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου.

Κίνδυνοι

Σε μεγάλες ποσότητες, είναι γνωστό ότι προκαλεί παραισθήσεις και ντελίριο που μπορεί να καταλήξουν στην τρέλα ή το θάνατο. Συστήνεται η αποφυγή οποιασδήποτε χρήσης του σε σπιτικά σκευάσματα και χωρίς τις οδηγίες ή τη σύμφωνη γνώμη γιατρού.

Φωτεινή Πουρνάρα